Đền Cờn Trong

Đền Cờn thuộc phường quỳnh Phương, thị xã Hoàng Mai, tỉnh Nghệ An. Đây là nơi thờ Tứ Vị Thánh Nương - một vị thần được thờ phổ biến khắp các vùng duyên hải từ Bắc vào Nam. Đặc biệt, Đền Cờn ở Nghệ An được coi là một nơi phát tích của tín ngưỡng thờ Tứ Vị Thánh Nương. Theo thần tích lưu trữ tại địa phương, Tứ Vị Thánh Nương là hóa thân của Thái Hậu, Hoàng Hậu và hai công chúa nhà Nam Tống, linh hồn của Tứ Vị Thánh Nương đã nhập vào khúc gỗ trầm hương rồi trôi vào cửa Cờn (hiện nay được thờ trong cung Mẫu). Thấy sự lạ Nhân dân làng Phương Cần đã vớt lên lập đền thờ phụng, cầu đảo nhiều việc được linh ứng.

Tứ Vị Thánh Nương đã nhiều lần âm phù cho quốc thái, dân an, quan quân đánh thắng giặc. Năm Tân Hợi (1311), vua Trần Anh Tông trên đường đi chinh phạt phương Nam đã vào dừng chân tại Đền và và được thần báo mộng, âm phù giúp đỡ. Năm Canh Dần (1470) vua Lê Thánh Tông trên đường đi đánh phương Nam cũng vào Đền Cờn cầu đáo và được thần phù trợ chiến thắng. Ghi nhớ công ơn của thần, các triều đại sắc phong là “Đại Càn Quốc Gia Nam Hải Tứ Vị Thánh Nương thượng thượng thượng đẳng phúc thần”. Năm 1993, đền Cờn được xếp hạng là di tích Lịch sử Văn hóa Kiến trúc Nghệ thuật cấp Quốc gia. Năm 2016, Lễ hội đền Cờn được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể uốc gia tại Quyết định số 2067/QĐ-BVHTTDL ngày 13/6/2016. Năm 2019, đền Cờn được công nhận là điểm du lịch Nghệ An tại Quyết định số 195/QĐ-UBND ngày22/01/2019.

Đền Cờn là ngôi đền nổi tiếng linh thiêng bậc nhất xứ Nghệ, đúng như câu ca “ nhất Cờn, nhì Quả, tam Bạch Mã, tứ Chiêu Trưng” đã đi sâu vào tâm thức của người dân. Từ hàng trăm năm qua, đền Cờn luôn là địa chỉ sinh hoạt văn hóa tâm linh của người dân và du khách thập phương. Hàng năm, Lễ hội đền Cờn diễn ra từ ngày 19-21/01 âm lịch, trong đó có tục “chạy ói” mang đậm bản sắc văn hóa của địa phương. Chính vì vậy, về với đền Cờn du khách không chỉ được chiêm bái, tưởng nhớ công ơn của Tứ Vị Thánh Nương, cầu bình an, phúc lộc, may mắn mà còn được thưởng ngoạn nhiều cảnh đẹp non nước hữu tình của xứ Nghệ và tham gia các sinh hoạt văn hóa đặc sắc của cư dân vùng biển.

Đền Cờn Ngoài

Theo lời truyền khẩu trong dân gian Phương Cần, năm Hồng Đức thứ 12 (1471), vua Lê Thánh Tông đi đánh giặc Chiêm thắng trận trở về, thuyền đến cửa Biện (Thanh Hóa) bỗng gió đông thổi mạnh, phải quay lại cửa Cờn. Nhà vua vào làm lễ tạ thần đền, thấy tượng vua Đế Bính được thờ chung với các bà, cho rằng “nam nữ bất đồng cung”, sai dựng đền Ngoài để thờ Đế Bính và các trung thần (Trương Thế Kiệt và Lục Tú Phu). Đền được xây dựng vào khoảng thế kỷ 15ngay tại nơi cao nhất của dãy núi Thằn Lằn . Xét về mặt tổng thể đền Ngoài tuy không xây dựng cao to, bề thế như đền Trong, nhưng cảnh quan nơi đây được người xưa cho là đắc địa bởi nó nằm ở vị trí cao nhất của làng.Mặt đền hướng ra biển Đông, đứng trước sân đền có thể bao quát một diện khá rộng dải đất cát trù phú bao bọc.

Trước đây, đền Ngoài bao gồm nhiều hạng mục công trình: Nghi môn, Hạ điện, Trung điện, Thượng điện, Tả Hữu vu. Đến thời Tự Đức (1848-1883) đền được tu bổ, tôn tạo với quy mô lớn. Trải qua thời gian dài chiến tranh và thiên tai khắc nghiệt, năm 1979 đền bị hư hỏng nặng. Sau đó, nhân dân Quỳnh Phương đã đứng ra phục hồi, tôn tạo lại. Ngôi đền hiện nay có kết cấu mặt bằng hình chữ đinh gồm Bái đường và Hậu cung. Tại đền còn lưu giữ được một hệ thống tượng đá cổ, quý khá phong phú như: rồng đá, nghê đá, hổ đá, voi đá…

Trích bài viết “ĐỀN CỜN QUÁ KHỨ, HIỆN TẠI VÀ TƯƠNG LAI” của Ts. Hoàng Thị Quỳnh Anh- PGĐ sở VHTTDL Nghệ An và Đỗ Thị Nụ - Trưởng phòng Quản lý di sản, trong cuốn: Đền Cờn Điểm đến Hoàng Mai do Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia- sự thật xuất bản năm 2016.